Το αποτύπωμα της κρίσης

ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ
Συλλογικός τόμος 17 συγγραφέων
Επιμέλεια: Ελένη Μπούρα, Μικέλα Χαρτουλάρη
Εκδόσεις: Μεταίχμιο (Φεβ 2013)
Σελίδες: 248

Δεκαεπτά από τους πλέον παρεμβατικούς και ενδιαφέροντες έλληνες συγγραφείς αποτυπώνουν τις διάφορες πτυχές της κρίσης. Οι ιστορίες τους λειτουργούν ως μεγεθυντικός φακός αλλά και ως μαρτυρίες για μια τομή που, όπως όλα δείχνουν, θα αφήσει το αποτύπωμά της στη σύγχρονη κοινωνική ιστορία. Δεν είναι όλες μαύρες. Είναι και αστείες, είναι και σοβαρές, άλλες είναι αισιόδοξες κι έχουν χάπι εντ, άλλες είναι αποκαρδιωτικές, ποτέ όμως βαρετές. Είναι διηγήματα που έχουν γεννηθεί από την επικαιρότητα και που φωτίζουν από την καλή και απ’ την ανάποδη όσα συμβαίνουν γύρω μας ή και μέσα μας. Δεν καταγγέλλουν το Κακό ούτε βγάζουν χρησμούς. Ο Κώστας Ακρίβος, ο Χρήστος Αστερίου, η Ελένη Γιαννακάκη, ο Βασίλης  Γκουρογιάννης, ο Θεόδωρος Γρηγοριάδης, ο Σωτήρης Δημητρίου, ο Τάσος Καλούτσας, ο Κώστας Κατσουλάρης, η Λένα Κιτσοπούλου, ο Νίκος Κουνενής, ο Μιχάλης Μοδινός, ο Χρήστος Οικονόμου, ο Νίκος Παναγιωτόπουλος, η Κάλλια Παπαδάκη, η Έρση Σωτηροπούλου, η Σώτη Τριανταφύλλου και ο Χρήστος Χρυσόπουλος, με την προοπτική αυτού εδώ του εγχειρήματος είχαν γράψει το καλοκαίρι κάποιες πρώτες σκέψεις στον ιστότοπο Protagon.gr, σχολιάζοντας το ερώτημα ΑΛΛΑΖΟΥΝ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ;
Οι αφορμές τους ήταν ακριβώς η νέα κατάσταση πραγμάτων που έχει ανατείλει: το νέο προλεταριάτο, οι νέες συλλογικότητες, η ανατροπή του πολιτικού σκηνικού, η απομυθοποίηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το μεταναστευτικό και η αναθέρμανση της συζήτησης για το ποιος είναι Έλληνας, η νέα αρχή με την έξοδο προς την περιφέρεια, η υπαρξιακή αλλοτρίωση και οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στις συμπεριφορές των ανθρώπων, τα νέα ήθη και η κληρονομιά της κερδοσκοπίας και της απληστίας, ο κρίσιμος ρόλος των επαφών «τρίτου τύπου» με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οι νέες αξίες και η σύγκρουση των νοοτροπιών… Από αυτό το τοπίο, το τόσο γνώριμο αλλά ταυτόχρονα ανεξιχνίαστο, ξεπήδησε τούτο το βιβλίο, με τους συγγραφείς να γίνονται οι φωνές της ελληνικής επικαιρότητας.


Τι έγραψε ο Τύπος...

Οταν η κρίση γίνεται λογοτεχνία - Του Γρηγόρη Μπέκου από "Το Βήμα":

Δεκαεπτά ιστορίες για την κρίση, εμπνευσμένες από την επικαιρότητα, μέσα από τη διαφορετική ματιά ισάριθμων Ελλήνων συγγραφέων, περιέχονται στον συλλογικό τόμο «Το αποτύπωμα της κρίσης» που εξέδωσαν οι εκδόσεις Μεταίχμιο και επιμελήθηκαν η Ελένη Μπούρα και η Μικέλα Χαρτουλάρη.
Το βιβλίο συνιστά ένα «λογοτεχνικό αποτύπωμα της ελληνικής επικαιρότητας» η οποία μετά από αρκετές δεκαετίες έπαψε να είναι τόσο στατική και προβλέψιμη υπό τους δυσμενέστερους όμως όρους. Σε αυτά τα διηγήματα πρωταγωνιστούν η συντριβή, η νέα μεγάλη ανασφάλεια που σαρώνει τις βεβαιότητες και κάποια ελπίδα εν απογνώσει.

- Στο διήγημα «Δεν θα γίνω Ελληνας ποτέ;» του Κώστα Ακρίβου ένας νεαρός μαθητής αλβανικής καταγωγής στέλνει ένα γράμμα στον καθηγητή του διερωτώμενος αν δικαιούται να εκφράζει απόψεις για τη νέα πατρίδα. Παράλληλα του αποκαλύπτει ότι ο διπλανός του στο θρανίο έχει μια ιδιαίτερη αδυναμία στους αγκυλωτούς σταυρούς.
-  Ο Χρήστος Αστερίου στο διήγημα «Μόνος» ασχολείται με τον μεγαλοπιασμένο κρατικό λειτουργό Κώστα Φωσκαρίνη που προκαλεί την οργή και τον οίκτο. Με χρήματα ευρωπαϊκών προγραμμάτων στήριξης ροκανίζει τον δημόσιο πλούτο μετατρέποντας σταδιακά το μικρό χωριό καταγωγής του σε μνημείο της νεοπλουτίστικης μεγαλομανίας του.
- Στο διήγημα «Αγίου Νικολάου και Καραϊσκάκη γωνία» η Ελένη Γιαννακάκη μας μεταφέρει στην Πάτρα όπου κάθε ημέρα όλο και κάποιος «την πέφτει» - αυτοκτονεί δηλαδή με μια βουτιά στο κενό. Η ασφυκτική ανασφάλεια της τρίτης ηλικίας αποτυπώνεται μέσα από την οικονομική δυσπραγία και την αγωνία ενός ζευγαριού υπερήλικων συνταξιούχων.

- Ο Βασίλης Γκουρογιάννης στο διήγημα «Η θεραπευτική αξία του μηδενός (σκέψεις καθ' οδόν προς τον βυθό)» παραθέτει συνοπτικά τα «πρακτικά» ενός αναστοχαστικού «συμποσίου» φιλοσοφικών διερωτήσεων και σκληρών διαπιστώσεων, τι συζητούν, με άλλα λόγια, τέσσερις φίλοι (όλοι νομικοί και άνω των 55) σε μια χώρα χρεοκοπημένη και παραζαλισμένη.
- Την πραγματική ιστορία του Ταρίκ, ενός κούρδου πολιτικού πρόσφυγα από το Ιράκ, μεταγράφει ανεπιτήδευτα ο Θεόδωρος Γρηγοριάδης στο διήγημά του «Ο ξένος που έφυγε». Από την Τουρκία θαλασσοδέρνεται ως την Ελλάδα και καταλήγει εν τέλει, για καλή του τύχη, στη Φινλανδία με πλαστό αιγυπτιακό διαβατήριο.
- Στα «Ξένα ρούχα» ο Σωτήρης Δημητρίου αναπολεί τα παιδικά του χρόνια στη Θεσπρωτία και περιγράφει την προϊούσα «ερημία» της ελληνικής επαρχίας όπου «σαν κάτι να περιμένουν οι άνθρωποι αόριστο, μακρινό και είναι σε μια μορφή παθητικής επιφυλακής∙ εσωστραμμένοι, κατηφείς. Δεν έχουν πια ευχαριστημό».

-Στο διήγημα «Η δραπέτευση» ο Τάσος Καλούτσας καταπιάνεται με τον συγκλονισμό και τους εφιάλτες της μεσαίας τάξης μέσα από την ιστορία ενός καρδιοπαθούς πατέρα που διαπιστώνει ότι ακόμη και η λογοθεραπεία του γιου του έχει καταστεί πολυτέλεια σε συνθήκες διάλυσης της κοινωνικής πρόνοιας.
- Ο Κώστας Κατσουλάρης με το «Το ελληνικό αίνιγμα» διερωτάται αν η κοινωνία μπορεί να αλλάξει και επιστρατεύει ένα μάλλον αισιόδοξο σενάριο. Μια χούφτα ανθρώπων στο Ναύπλιο παθαίνει μια κρίση εξομολογητικής διάθεσης. Η σκληρή δημόσια αυτοκριτική μετατρέπεται σε κίνημα δυναμικό που προοδευτικά εξαπλώνεται σαν «τελετουργικός εξαγνισμός» σε ολόκληρη την χώρα.
- Η Λένα Κιτσοπούλου στο «Εχε γεια, καημένε Κώστα» αφηγείται την ιστορία ενός άνεργου πολιτικού μηχανικού με «τίτλους Πολυτεχνείου και ντοκτορά στην Αγγλία» που αργοσβήνει κλεισμένος στο διαμέρισμά του, καταναλώνοντας τα τελευταία πακέτα μακαρόνια (με σάλτσα ντομάτας) της ζωής του.

-Η σατιρική πένα του Νίκου Κουνενή στρέφεται στις «Σκοτεινές τέχνες» κατά των αυτοαποκαλούμενων «μετακαλλιτεχνών» που εγκαινιάζουν, υποτίθεται, μια μεγάλη εικαστική έκθεση στην πρωτεύουσα η οποία προσπαθεί να συμμορφώσει τα πληττόμενα κοινωνικά στρώματα μέσα από την τιμωρητική και βασανιστική τους αναπαράσταση.
- Ο Μιχάλης Μοδινός στο διήγημα «Οι φίλοι του βουνού και λόγγου» περιγράφει πώς η περιλάλητη πράσινη ανάπτυξη ενσωματώθηκε στο σύστημα της «τοπικής δομικής ανηθικότητας» όπου η επίκληση του περιβάλλοντος καλύπτει ιδιοτελή κίνητρα.
- Στο διήγημα «Εμείς ζεσταινόμαστε με σάμπα» ο Χρήστος Οικονόμου αφηγείται την ιστορία ενός «ξενομπάτη» ραδιοφωνικού παραγωγού που για λογαριασμό του Αρχιπέλαγος FM παίρνει συνέντευξη από έναν μυθικό κιθαρίστα της δεκαετίας του 1960. Μέσα σε ένα μίζερο και κάπως αλληγορικό σκηνικό θα αναδυθεί μια στιγμή φωτεινής τρυφερότητας με τον χορό να αντιπαλεύει το κρύο.

- Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος στο «Μάναεξουρανού» μας τοποθετεί στη συνέλευση μιας πολυκατοικίας όπου το βασικό θέμα προς επίλυση είναι η θέρμανση. Η διαχειρίστρια Ευτυχία - της έχει αρπάξει τον άνδρα μια Ουκρανή επειδή έκανε τα «κόλπα» στο κρεβάτι - έχει φθάσει στα όρια της. Λεφτά δεν υπάρχουν, υπάρχει όμως μια κωμική ένταση ελεγχόμενης κακίας ανάμεσα στους χαρακτήρες, όπως είναι ο εθνικόφρων θεολόγος, η άγαμη θυγατέρα στρατιωτικού ή η συμβασιούχος βρεφονηπιοκόμος.
- Ο «Καπετάν Φασαρίας» της Κάλλιας Παπαδάκη είναι η θλιβερή ιστορία της σαραντάρας Σοφίας Καλλέργη που βάζει λουκέτο στο ψιλικατζίδικό της, χάνει το υποθηκευμένο σπίτι της και μένει στον δρόμο με ένα λάπτοπ αγκαλιά.
- Η Ερση Σωτηροπούλου στο «Ελάτε στο γραφείο μου» εξιστορεί την αποτυχημένη προσπάθεια μιας γυναίκας να βγει πρόωρα (και δια της πλαγίας) στη σύνταξη ενώ η Σώτη Τριανταφύλλου στο «Voodoo Child» ασχολείται με το τέλος μιας περίεργης σχέσης λόγω ανωτέρας πολιτισμικής βίας, ανάμεσα στην σουρτούκω κομμώτρια Δήμητρα και έναν μαρμαρά από το Μπενίν της Δυτικής Αφρικής τον οποίο ταλαιπωρούν οι ηθικοί ενδοιασμοί.
- Ο Χρήστος Χρυσόπουλος στην «Επιστροφή» για μια ακόμη φορά εντάσσει αισθητικά την κρίση στο συγγραφικό του πρόγραμμα και γράφει για τις «αθηναϊκές πλατείες που μοιάζουν με δωμάτια» αστέγων, τη «διαλεκτική σχέση» ανάμεσα σε έναν περιπατητή και μια γυναίκα στο μπαλκόνι, τις βόλτες που έχουν πια «την αύρα της απογοήτευσης».

Άλλες κριτικές...

«[Οι συγγραφείς που συμμετέχουν στον τόμο] εκπροσωπούν όλες σχεδόν τις ηλικιακές γενιές και πολλά διαφορετικά στυλ, είναι δηλαδή αρκετά αντιπροσωπευτικοί της σημερινής λογοτεχνικής μας ζωής».   
Μανώλης Πιμπλής, ΤΑ ΝΕΑ (Βιβλιοδρόμιο)

«Ιστορίες πυροδοτημένες από την ανατροπή του πολιτικού σκηνικού, την απομυθοποίηση της Ευρώπης, την άνοδο της Χρυσής Αυγής, την κατάρρευση της μεσαίας τάξης, που σκαλίζουν ήθη και συμπεριφορές για ν’ απαντήσουν πώς φτάσαμε έως εδώ και πώς θα μπορούσαμε να πορευτούμε παρακάτω».  
Σταυρούλα Παπασπύρου, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ

«Οι δεκαεπτά σύγχρονοι Έλληνες συγγραφείς, που κλήθηκαν να γράψουν με αποκλειστική έμπνευση (και περιεχόμενο) την κρίση, […] με τα διηγήματά τους μας θυμίζουν προτερήματα και ελαττώματα της καθημερινής μας συμπεριφοράς, μας συγκινούν με μικρές αλλά ουσιαστικές λεπτομέρειες, μας προκαλούν να δούμε και κάτω από το «χαλί» της νεοελληνικής ψυχοσύνθεσης. […] Τελικά η λογοτεχνία έχει πολλά να πει για την κρίση. Απλώς μόλις τώρα άρχισε να μιλάει».  
Όλγα Σελλά, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

«Δεκαεπτά συγγραφείς από 35 έως 65 χρονών περιγράφουν, εμβαθύνουν,  αναστοχάζονται, σχολιάζουν, σαρκάζουν μερικές από τις σημαντικότερες πτυχές –κοινωνικές και υπαρξιακές, κυρίως– της καινούργιας πραγματικότητας που έχει διαμορφωθεί σε τούτο τον τόπο μετά από το 2008 και ειδικότερα τα τρία τελευταία  χρόνια. Δεν είναι όλες οι ιστορίες της συλλογής «συγκλονιστικές», όμως όλοι μαζί οι χαρακτήρες τους, ανάγλυφοι, καλοδουλεμένοι, κάποιες φορές σπαρακτικοί  και πάντως αυθεντικοί, μπορούν  σίγουρα  να  μεταφέρουν  στην παρέα Μέρκελ, Λαγκάρντ και Σόιμπλε πολλά περισσότερα απ’ όσα η κυβέρνηση Σαμαρά».  
Μικέλα Χαρτουλάρη, ATHENS VOICE

«Τι μπορεί να κάνει η λογοτεχνία για την κρίση που μαστίζει την Ελλάδα την τελευταία τριετία; Με ποιους τρόπους είναι σε θέση να την προσεγγίσει και να την καταλάβει; Δεν ενέχει κάτι τέτοιο κινδύνους; Πώς θα καταπιαστούν οι συγγραφείς με ένα φαινόμενο που παραμένει εν εξελίξει, με μια κατάσταση η οποία σίγουρα δεν έχει ολοκληρώσει την πορεία της; Απαντήσεις μπορούμε να ανιχνεύσουμε στον συλλογικό τόμο Το αποτύπωμα της κρίσης, που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Μεταίχμιο» (σελ. 144) με επιμέλεια της Ελένης Μπούρα και της Μικέλας Χαρτουλάρη. Δεκαεπτά παλαιότεροι και νεότεροι πεζογράφοι δοκιμάζουν στις σελίδες του τόμου μια πρώτη αναψηλάφηση των δυσκολιών και των αδιεξόδων που άρχισε να αντιμετωπίζει η ελληνική κοινωνία από τα μέσα του 2010 και μετά».  
Βαγγέλης Χατζηβασιλείου, ΑΘΗΝΑΪΚΟ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ ΕΙΔΗΣΕΩΝ